اعتیاد به گوشی های هوشمند در جوامع امروزی به شدت زیاد شده. گوشی هوشمند، واژه ای که تا به گوش ما میخوره یاد ارتباطات می افتیم. وسیله ای که با سرعت زیاد بعد از اختراع شروع به پیشرفت با سرعت بالا کرد و همچنان هم این پیشرفت توی این وسیله ساخته دست بشر ادامه داره. این مورد بدیهی هستش که ما استفاده های کاربردی زیادی از این وسیله می کنیم و قطعا به راحت تر شدن کار های ما کمک بسیاری کرده اما آیا فقط استفاده کاربردی داره؟ قطعا جواب منفی هستش چون استفاده نادرست از این ابزار نه تنها برامون زندگی راحت تر نمیسازه بلکه میتونه آثار مخربی هم داشته باشه. یکی از این استفاده های نادرست استفاده نابجا و به شدت زیاد از این وسیله یا همون اعتیاد به گوشی هستش که خیلی خیلی میتونه برای ما آثار مخرب داشته باشه که میخوایم توی این مقاله با هم اون ها رو بررسی کنیم و براشون راه حل بدیم.
منظور از اعتیاد به گوشی های هوشمند چیه؟
وقتی میگیم اعتیاد به گوشی منظورمون استفاده بی رویه و وابستگی وسواسی به گوشی هستش که نتایج بدی رو مثل آسیب به سلامت روان، جسم و روابط اجتماعی فرد به همراه داره و به در بعضی مواقع به صورت جدی این موارد رو به خطر می اندازه. بیاین با هم این سه آسیبی که گفتیم رو به صورت جداگانه اول بررسی کنیم.
بخش اول: ضربه به ذهن و روان فرد
- اضطراب و استرس: اعتیاد به گوشی هوشمند با اختلالات جدی در سلامت روان فرد، مخصوصا بین جوانان، همراه هستش. یکی از مشکلات اینه که استفاده بیش از حد و مداوم از گوشی های هوشمند میتونه علائم اضطراب و افسردگی رو تشدید کنه و این رو هم بدونید که نمره سلامت روان کاربران معتاد به گوشی بعد از تحقیقات دانشمندان پایین تر از کاربران عادی بوده.
- نوموفوبیا: به معنی ترس از نداشتن موبایل هستش و مخفف کلمه No-Mobile-Phone Phobia که ترسی شدید و غیر منطقی از نداشتن گوشی رو برای فرد ایجاد میکنه. این وضعیت در شرایطی مثل: نبودن گوشی در دسترس، تمام شدن شارژ باتری یا اعتبار اینترنت و عدم وجود سیگنال برای فرد بروز میکنه. جالبه بدونید بعضی از افراد مبتلا به نوموفوبیا موقع دوری از گوشی علائمی مثل: اضطراب شدید، حملات پانیک، بی قراری و تحریک پذیری و حتی تپش قلب رو هم تجربه کردن که نشون دهنده وابستگی روانی بالای اون ها به این دستگاهه.
- پدیده فابینگ: فابینگ ترکیبی از دو کلمه انگلیسی Phone و Snubbing (نادیده گرفتن) هستش که به نادیده گرفتن افراد حاضر توی یک موقعیت اجتماعی به دلیل مشغول بودن با گوشی هوشمند اشاره میکنه. به طوری که در دو مورد کاهش ارتباط در محیط های خانوادگی و تخریب تعاملات فرد در موقعیت های اجتماعی مختلف نقش بزرگی داره.
بخش دوم: آسیب های جسمی
تاثیر نور آبی و اختلالات خواب
یکی دیگه از تاثیرات اعتیاد به گوشی های هوشمند، به هم ریختن ریتم شبانه روزی بدنه که وظیفه اون تنظیم چرخه خواب و بیداری در بدن ماست.
مکانیسم عملی اختلال خواب
نقش ملاتونین: هورمون ملاتونین در بدن، سیگنال تاریکی رو به مغز میفرسته و بدن رو برای خواب آماده میکنه. ترشح این هورمون به صورت طبیعی بعد از غروب خورشید شروع میشه.
تداخل نور آبی: بعد از اینکه نور آبی که تو گوشی ها، تبلت ها و لپتاپ ها وجود داره بعد از رسیدن به شما به وسیله گیرنده های حساس جذب میشن و جالبه که مغز شما این نور رو با نور روز اشتباه میگیره و توی خواب شما مشکل ایجاد میکنه.
حالا از این دو مورد اگر بخوایم نتیجه گیری کنیم می تونیم اینطوری بگیم که دریافت این سیگنال “نور روز” وقتی توی ساعات پایانی شب هستین باعث میشه که تولید ملاتونین سرکوب بشه و این مورد باعث تاخیر توی به خواب رفتن شما میشه و همینطور کیفیت خواب عمیق شما رو هم کاهش میده.
سندرم گردن پیامکی
سندرک گردن پیامکی یا Text Neck یه اصطلاحه که به درد ها و آسیب های ناحیه گردن و ستون فقرات بالایی اشاره داره. این عارضه از خم کردن رو به جلو و پایین گردن برای مدت طولانی که موقع کار با گوشی ها و تبلت های هوشمند انجام میشه به وجود میاد.
مکانیسم آسیب و فشار وارده
وزن سر: سر انسان به طور طبیعی 4.5 تا 5.5 کیلوگرم وزن داره. وقتی سر به صورت صاف و خنثی قرار داره ستون فقرات به راحتی میتونه این وزن رو تحمل کنه.
تشدید فشار: با خم کردن سر به جلو، فشار وارده به ستون فقرات و ماهیچه های گردن به صورت تصاعدی افزایش پیدا میکنه.
- در زاویه 15 درجه خمیدگی وزن سر به 12 کیلوگرم میرسه.
- در زاویه 60 درجه فشاری که وارد میشه میتونه این وزن رو تا حدود 27 کیلوگرم افزایش بده.
عوارض: این فشار غیر طبیعی و مداوم باعث فرسایش زودرس دیسک های گردن، التهاب عضلات، گردن درد مزمن، شانه های افتاده و حتی بعضی مواقع سردرد های تنشی میشه.
بهترین راهکار برای پیشگیری از این سندرم، قرار دادن گوشی در راستای چشم موقع کار کردن با اونه تا سر توی حالت خنثی قرار بگیره.
مشکلات بینایی: سندرم بینایی کامپیوتر
استفاده طولانی مدت و خیره شدن به صفحه نمایش گوشی های هوشمند، اصلی ترین عامل بروز مجموعه ای از عوارض چشمیه که در مجموع به این عوارض سندرم بینایی کامپیوتر (Computer Vision Syndrome – CVS) یا خستگی چشم دیجیتال میگن.
مکانیسم آسیب و عوارض
- کاهش پلک زدن: شما وقتی به طور مداوم و پشت سر هم روی صفحه گوشی یا کامپیوتر تمرکز میکنید تعداد پلک زدن شما به شدت کاهش پیدا میکنه. به طور معمول حدودا در دقیقه 15 تا 20 بار پلک میزنیم، اما این مقدار زمان تمرکز روی صفحه نمایش تا حدودا 66 درصد کمتر میشه.
- خشکی چشم: حالا از این طرف کاهش پلک زدن باعث میشه که مایع اشک به درستی توی سطح چشم جریان نداشته باشه و سریعتر تبخیر بشه. که این وضعیت به شما احساس سوزش، خارش، قرمزی و خشکی چشم میشه.
- خستگی عضلات چشم: تمرکز روی اشیای نزدیک در مدت زمان طولانی، باعث فشار زیاد روی عضله های کوچک چشم و اختلال در توانایی تطابق عدسی میشه. که این فشار اضافی میتونه تاری دید موقت و سردرد های تنشی بشه.
حالا برای مقابله با این مشکل، متخصصان قانون 20-20-20 رو پیشنهاد میکنن: هر 20 دقیقه، به مدت 20 ثانیه به جسمی که فاصله حدود 6 متر با شما داره نگاه کنید تا عضله های چشمتون استراحت کنن و در همین حالت پلک هم بزنید.
بخش سوم: گسست اجتماعی و فامیلی
پدیده فابینگ (Phubbing)
فابینگ یک عمل رایج توی عصر دیجیتاله که به معنای نادیده گرفتن عمدی فرد یا افرادی که توی یک جمع یا مکالمه، به دلیل مشغول بودن با تلفن همراهه. این اصطلاح از ترکیب دو کلمه انگلیسی Phone (تلفن) و Snubbing (کم محلی کردن/ نادیده گرفتن) ایجاد شده.
تاثیرات فابینگ در روابط
- کاهش صمیمیت: فابینگ به طور مستقیم روابط بین فردی رو ضعیف میکنه. و در اون، فرد نادیده گرفته شده احساس میکنه کمتر بهش توجه میشه و ارزشمند نیست، که به مرور زمان باعث میشه صمیمیت کاهش و تنش بین روابط زناشویی و دوستانه افزایش پیدا کنه.
- افزایش انزوا: وقتی که این رفتار از سمت والدین اتفاق بیفته، میتونه باعث این بشه که کودک حمایت عاطفی به اندازه نگیره و در نوجوان ها هم باعث انزوا و گوشه گیری بشه.
- عادی سازی: چه بد که تو دنیای امروز پدیده فابینگ توی خیلی از محیط ها مثل میز های غذاخوری یا حتی جلسات کاری یه چیز عادی شده، اما تاثیر مخرب توی همدلی و ارتباط عاطفی همچنان باقی مونده.
انزوای واقعی: جایگزینی روابط مجازی
اعتیاد به گوشی های هوشمند، با ترویج ارتباط های سطحی و متمرکز روی صفحه نمایش، به تدریج داره جای روابط واقعی رو میگیره و تبدیل به روابط مجازی بدون عمق میشه و در نهایت باعث حس تنهایی توی فرد میشه و روز به روز هم بیشتر میشه.
مکانیسم ایجاد انزوا
- اولویت دادن به تعاملات مجازی: فرد معتاد به گوشی، زمان و انرژی عاطفی خودش رو بیشتر صرف پاسخ دادن به پیام ها، چک کردن شبکه های اجتماعی و حفظ ارتباط آنلاین میکنه. این اهمیت دادن باعث میشه که دیگه ذوق و شوقی و زمانی برای روابط حقیقی باقی نمونه.
- کاهش مهارت های اجتماعی: اتکای مداوم به ارتباط های متنی و از راه دور، نتیجش میشه کاهش مهارت لازم برای تعاملات چهره به چهره که برای مثال میشه به زبان بدن، همدلی و مدیریت مکالمه های پیچیده اشاره کرد.
- افزایش تنهایی (Loneliness): پژوهش های مختلفی انجام شده که نشون دادن بر خلاف تصور، استفاده بیش از حد از شبکه های اجتماعی گوشی نه تنها تنهایی رو کاهش نمیدن، حتی در خیلی موارد باعث تشدید تنهایی میشن. حالا چرا؟ چون فرد خودش رو تو وضغیت مقایسه با فضای غیر واقعی دنیا های مجازی قرار میده و احساس بی ارزشی و همینطور تنهایی رو توی خودش احساس میکنه.
تا اینجا خوندیم و یاد گرفتیم که چقدر استفاده بی رویه نقش مهمی توی تمام جنبه های زندگی روزمره ما میتونه داشته باشه و چقدر تاثیر منفی زیادی میتونه بزاره. اما برسیم به اینکه چه راه حل هایی برای رفع و کمتر کردن این عادت غلط که خیلی هم جا افتاده وجود داره.
بخش چهارم: راه حل ها
چطوری کنترل اوضاع رو دست بگیریم؟ (چک لیست سلامت دیجیتال)
- قانون یک ساعته: یک ساعت قبل خواب گوشی رو کنار بگذاریم.
- مرز های مشخص: در زمان غذا، رانندگی و مکالمه جدی گوشی ممنوع باشه.
- اعتیاد والدین: اگه فرزند داریم، اول زمان استفاده خودمون رو مدیریت کنیم.
- تست نوموفوبیا: اگه با دور بودن از گوشی خیلی مضطرب و اذیت میشیم، نشونه اینه که نیاز به کمک داریم.
گوشی های هوشمند، قطعا ابزاری قدرتمند هستن که زندگی ما رو متحول کردن، اما همونطور که توی این مقاله دیدیم، استفاده ی رویه و بدون مرز از اون ها، یه یک اعتیاد خاموش و یک بحران چند وجهی تبدیل شده. تاثیرات مخرب این وابستگی از به هم ریختگی ریتم خواب و گردن پیامکی فراتر رفته و متاسفانه مستقیم داره روی سلامت روان ما تاثیر میزاره و از طریق تشدید نوموفوبیا اضطراب ما رو زیاد میکنه از اون طرف هم روابط اجتماعی ما رو با پدیده های مثل فابینگ تهدید میکنه.
کنترل رو پس بگیرید. ما به عنوان کاربران مسئولیم که مرز های استفاده خودمون رو تعیین کنیم. با انجام راهکار های ساده مثل ایجاد مکان هایی توی خونه که در اون ها گوشی وجود نداشته باشه و ممنوع باشه یا رعایت همین قانون ساده یک ساعت قبل خواب بدون گوشی، میتونیم از مزایای این فناوری به طور صحیح و درست بهره ببریم و در عین حال صمیمیت، تمرکز و سلامتی خودمون رو به نقطه بهتر برگردونیم. اما فراموش نکنید که هدف ما کنار گذاشتن گوشی نیست، هدف پس گرفتن زندگی حقیقیه.
