پیدا کردن نرم افزار های مخرب در موبایل و حذف آن ها

پیدا کردن نرم افزار های مخرب در موبایل واقعا یک امر ضروری به حساب میاد و همونطور که میدونید امنیت برای موبایل صرفا به یک رمز عبور قوی محدود نمیشه؛ بلکه به نرم افزار هایی هم که نصب میکنید بستگی داره. از اونجایی که گوشی های هوشمند حاوی حساس ترین اطلاعات زندگی ما هستن، شناسایی و حذف نرم افزار های مخرب حیاتی به حساب میاد. تو این مقاله سعی میکنیم به شما کمک کنیم که نشونه های آلودگی رو بشناسید و امنیت دستگاه خودتون رو بازیابی کنید.

نرم افزار مخرب یا بد افزار چیه و چطوری گوشی شما رو آلوده میکنه؟

بدافزار یا همون Malware (که مخفف Malicious Software)، یک اسم کلی برای هر مدل کد، اسکریپت یا برنامه‌ ای که نیت اون خیر نیست! این‌ ها ساخته شدن تا یواشکی و بدون اینکه اجازه بدی، وارد کامپیوتر، سرور، شبکه یا گوشی موبایلتون بشن.

هدف کسایی که این بد افزارها رو میسازن فقط “خرابکاری” نیست؛ خیلی وقت‌ ها نقشه‌ های بزرگ‌ تری دارن. مثلاً ممکنه بخوان اطلاعات شخصی یا شرکتتون رو بدزدن، روی فایل‌ هات رمز بذارن تا ازت باج بگیرن، سرویس‌ ها رو از کار بندازن، یا حتی یواشکی از قدرت سخت‌ افزارت استفاده کنن تا برای خودشون ارز دیجیتال استخراج کنن.

مسیرهای اصلی نفوذ بد افزار ها به سیستم

یکی از شایع‌ ترین روش‌ های آلودگی سیستم‌ ها، نصب نرم‌ افزار از منابع ناشناس یا Sideloading. زمانی که کاربران به جای استفاده از فروشگاه‌ های رسمی و کنترل‌ شده‌ مثل Google Play و App Store، تصمیم میگیرن فایل‌ های نصبی رو مستقیماً از وب‌ سایت‌ های متفرقه، کانال‌ های تلگرامی یا مارکت‌ های غیررسمی دانلود کنن، عملاً راه های امنیتی دستگاه خودشون رو باز کردن. این فایل‌ ها معمولاً فرآیند های بررسی امنیتی سخت‌ گیرانه رو طی نکردن و توسعه‌ دهنده های بد افزار بیشتر کد های مخرب خودشون رو در قالب نسخه‌ های “کرک شده” یا “رایگان” برنامه‌ های پولی توی این فضا ها منتشر میکنن تا کاربران رو به دام خودشون بندازن.

روش دوم که بیشتر روی خطای انسانی متمرکز، فیشینگ و لینک‌ های مشکوک هستش. توی این سناریو، مهاجمان سعی میکنن با مهندسی اجتماعی و ایجاد حس کنجکاوی یا ترس، کاربر رو فریب بدن. این اتفاق روزانه تعداد دفعات زیادی از طریق پیامک‌ های جعلی، ایمیل‌ های سازمانی تقلبی و پیام‌ های دایرکت توی شبکه‌ های اجتماعی اتفاق میفتن. تنها یک کلیک روی این لینک‌ های آلوده کافیه تا بد افزار به صورت خودکار روی دستگاه بارگیری بشه یا کاربر به یک صفحه هدایت بشه که اطلاعات حساس خودش رو ناخواسته در اختیار هکر ها قرار بده.

سومین تهدید جدی، پنهان شدن بد افزار در قالب برنامه‌ های به‌ ظاهر بی‌ خطره. در این روش، کاربر نرم‌ افزاری رو نصب میکنه که عملکردی واقعی و مفید داره (مثل یک چراغ‌ قوه، ماشین‌ حساب یا ویرایشگر عکس)، اما در پس‌ زمینه اهداف دیگه ای رو دنبال میکنه. مهم‌ ترین نشونه این بد افزار ها، درخواست دسترسی‌ های غیرمنطقی و غیر ضروریه. برای مثال، اگر یک برنامه ماشین‌ حساب ساده از شما اجازه دسترسی به دوربین، میکروفون یا لیست مخاطبین رو درخواست کرد، این یک زنگ خطر جدیه که نشون میده برنامه قصد داره از اعتماد شما برای سرقت اطلاعات سوء استفاده کنه.

10 علامت حیاتی که نشون دهنده آلوده شدن موبایل شماست

روش های پیدا کردن نرم افزار های مخرب و حذف اون ها

تا اینجا موارد مختلفی رو بررسی کردیم و گفتیم که چه مواردی میتونن مخرب باشن و هر کدوم چجوری کار میکنن و چه علائمی برای فهمیدن اینکه گوشی ما آلوده شده وجود دارن. اگر علائمی که بالاتر گفتیم رو دیدید، فورا مراحل زیر رو انجام بدید تا امنیت گوشی خودتون رو بازیابی کنید:

مرحله اول: دستگاه رو در حالت ایمن یا Safe Mode راه اندازی کنید

حالت ایمن (Safe Mode) فقط برنامه‌ هایی که برای سیستم عامل ضروری هستن رو بارگذاری میکنه و از اجرای اکثر برنامه‌ های نامرتبط، مثل همین بد افزار ها، جلوگیری میکنه. این توقف اجباری به شما این فرصت طلایی رو میده تا بدون مزاحمت و خطای سیستمی، به تنظیمات برید و برنامه مخربی که در حالت عادی حذف نمیشد رو به راحتی پاک کنید.

برای فعال سازی دکمه پاور رو نگه دارید تا گزینه خاموش کردن ظاهر بشه؛ بعد از اون انگشت خودتون رو روی همین گزینه (Power Off) چند ثانیه نگه دارید تا پیغام ورود به حالت ایمن ظاهر بشه و اون رو تایید کنید. بعد از راه‌ اندازی مجدد گوشی، عبارت «Safe Mode» یا «حالت ایمن» در گوشه پایین سمت چپ صفحه نمایش داده میشه که نشون میده شما با موفقیت وارد محیط ایزوله شدید.

مرحله دوم: برنامه های مشکوک رو بشناسید و اون ها رو حذف کنید

بعد از اینکه گوشی با موفقیت در حالت ایمن (Safe Mode) بالا اومد، مستقیماً وارد تنظیمات (Settings) دستگاه بشید و گزینه‌ ای به اسم برنامه‌ ها (Apps) یا مدیریت برنامه‌ ها (Application Manager) رو پیدا کنید. در این بخش، لیست کاملی از تمام نرم‌ افزار های سیستمی و نصب‌ شده روی گوشی به شما نمایش داده میشه که هیچ برنامه‌ ای نمیتونه خودش رو از این قسمت مخفی کنه.

در لیست برنامه‌ ها، به دنبال اپلیکیشن‌ هایی بگردید که دقیقاً در بازه زمانی شروع مشکلات (مثل کندی یا تبلیغات مزاحم) نصب کردید. همچنین برنامه‌ هایی که اسم های عجیب دارن، آیکون اون ها شبیه ربات اندروید پیش‌ فرض هستش و یا اصلاً یادتون نمیاد که چه زمانی اون ها رو دانلود کردید، باید به عنوان مظنون اصلی در نظر گرفته بشن. هر برنامه‌ ای که “غیر ضروری” و “ناشناس” به نظر میرسه، پتانسیل بد افزار بودن رو داره.

روی اسم برنامه مشکوک ضربه بزنید تا وارد صفحه اطلاعاتش بشید. اینجا کافیه گزینه حذف نصب (Uninstall) رو انتخاب کنید. از اونجایی که در حالت ایمن هستیم، بد افزار نمیتونه مانع فرآیند حذف بشه و به سادگی پاک میشه. بعد از پاکسازی تمام موارد مشکوک، گوشی رو یک‌ بار ری‌ استارت کنید تا به حالت عادی برگرده.

مرحله سوم: دسترسی های مدیر دستگاه رو باطل کنید (مخصوص اندروید)

اگر باز هم برنامه پاک نشد چی؟

گاهی وقتا هر کاری میکنی میبینی دکمه “حذف” (Uninstall) خاکستری شده و اصلا کار نمیکنه. این یعنی اون بد افزار یکم زرنگی کرده و خودش رو به عنوان “مدیر دستگاه” معرفی کرده تا نتونی بیرونش کنی. ولی یه راه خیلی ساده داره.

اول باید بری توی تنظیمات (Settings) گوشیت، بعد بخش امنیت (Security) رو باز کنی و دنبال گزینه‌ ای به اسم مدیران دستگاه (Device Administrators) یا یه چیزی شبیه به این بگردی (توی بعضی گوشی‌ ها ممکنه تو بخش “سایر تنظیمات امنیتی” باشه).

وقتی وارد این بخش شدی، لیست برنامه‌ هایی که ادعای ریاست دارن رو میبینی. اون برنامه مزاحم رو پیدا کن و تیک جلوش رو بردار یا دکمه غیرفعال کردن (Deactivate) رو بزن تا قدرتش گرفته بشه. حالا که حس ریاستش گرفته شد، خیلی راحت برگرد به همون لیست برنامه‌ ها؛ میبینی که دکمه حذف روشن شده و میتونی مثل یه برنامه معمولی حذفش کنی و از گوشیت بیرونش کنی!

مرحله چهارم: یک اسکنر امنیتی معتبر ایجاد کنید

حالا که اون برنامه مزاحم رو دستی پاک کردی، تقریباً ۹۰ درصد راه رو رفتی؛ اما برای اینکه خیالت راحت بشه و مطمئن بشی هیچ “تیکه‌ ای” از اون بد افزار توی سوراخ سمبه‌ های گوشیت قایم نشده، باید یه پاکسازی نهایی انجام بدی. درست مثل وقتی که اتاق رو تمیز میکنی، ولی آخر سر یه اسپری خوشبو کننده هم میزنی که کار تموم بشه!

پیشنهاد ما اینه که یه آنتی‌ ویروس معتبر مثل Bitdefender یا Avast رو نصب کنی. فقط یادت باشه، خود این آنتی‌ ویروس رو هم حتماً از فروشگاه‌ های رسمی مثل Google Play یا App Store دانلود کن؛ چون دانلود آنتی‌ ویروس از سایت‌ های متفرقه خودش میتونه دردسر جدید درست کنه.

بعد از نصب، برنامه رو باز کن و گزینه اسکن کامل (Full Scan) رو بزن. بذار آنتی‌ ویروس کل فایل‌ ها رو زیر و رو کنه. اگه چیزی پیدا کرد که پاکش میکنه، اگر هم گفت “سیستم پاک شده” (System is clean)، دیگه میتونی یه نفس راحت بکشی و مطمئن باشی که گوشیت مثل روز اولش تمیز و امن شده.

مرحله پنجم: (آخرین راه حل): بازگشت به تنظیمات کارخانه (Factory Reset)

اگه هیچکدوم از روش‌ های بالا جواب نداد و اون بد افزار هنوز دست از سر گوشیت بر نداشته، دیگه باید بریم سراغ راه حل نهایی یعنی «ریست فکتوری». این کار دقیقاً مثل زدن دکمه “شروع مجدد” زندگی گوشیه؛ چون همه چیز، از جمله تمام ویروس‌ ها و بد افزار ها رو کاملاً پاک میکنه و گوشی رو دقیقاً مثل روز اولی که از جعبه درآوردی تحویلت میده.

برای انجامش هم مسیر خیلی سادست: برو تو تنظیمات (Settings)، وارد بخش سیستم (System) شو، گزینه بازنشانی (Reset Options) رو انتخاب کن و در آخر روی بازگشت به تنظیمات کارخانه (Factory Data Reset) بزن. کار تمومه!

پیشگیری بهتر از درمان (نکات ایمنی موبایل)

بهترین محافظت در برابر بد افزار ها نیازمند نکات ایمنی مختلفه:

ایمن باشید

این مورد متاسفانه با بیشتر شدن برنامه های مخرب و افراد سودجو خیلی زیاد شده و ما در یونیتک وظیفه خودمون دونستیم که این موضوع رو بررسی کنیم و بتونیم راه هایی رو برای جلوگیری از این مورد توی این مقاله به شما ارائه بدیم. امیدوارم این مقاله بتونه کمک بکنه تا در مقابل برنامه های آسیب زا یا پیامک هایی با لینک های جعلی که صرفا مخصوص سوء استفاده از شما هستن در امان باشید و هیچوقت درگیر این موضوع آزار دهنده و مخرب نشید.